ગુણોત્તર વિશ્લેષણ (ગુજરાતી માધ્યમ)

---

📊 ગુણોત્તર વિશ્લેષણ (Ratio Analysis) શું છે?

ગુણોત્તર વિશ્લેષણ એ એક નાણાકીય સાધન છે જે કંપનીના વિવિધ નાણાકીય નિવેદનોમાંથી મળેલ માહિતીના આધારે તેના નાણાકીય પ્રદર્શનનું મૂલ્યાંકન અને વિશ્લેષણ કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.

---

🔢 ગુણોત્તરના પ્રકારો (Types of Ratios):

પ્રકાર	ઉદાહરણ	હેતુ
1. પ્રવાહી ગુણોત્તર (Liquidity Ratios)	પ્રવાહી ગુણોત્તર, ઝડપી ગુણોત્તર	ટૂંકાગાળાના દેવાનું ચુકવણી કરવાની ક્ષમતા માપે છે
2. નફાકારકતા ગુણોત્તર (Profitability Ratios)	ચોખ્ખું નફાનું માર્જીન, ઇક્વિટી પર વળતર	કેટલી નફાકારકતા છે તે દર્શાવે છે
3. લિવરેજ અથવા સોલ્વેન્સી ગુણોત્તર (Solvency Ratios)	દેવાં-ઇક્વિટી ગુણોત્તર, વ્યાજ આવરણ ગુણોત્તર	દીર્ઘકાળીન નાણાકીય સ્થિરતાનું મૂલ્યાંકન
4. કાર્યક્ષમતા ગુણોત્તર (Efficiency Ratios)	સ્ટોક ટર્નઓવર, મિલકત ટર્નઓવર	સંસાધનોની ઉપયોગક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરે છે
5. બજાર ગુણોત્તર (Market Ratios)	શેરદીઠ કમાણી (EPS),	રોકાણકારોને ઉપયોગી

---

📙 1. પ્રવાહી ગુણોત્તર (Liquidity Ratios)

ટૂંકાગાળાના બાકીદારોને ચુકવણી કરવાની કંપનીની ક્ષમતા દર્શાવે છે.

ગુણોત્તર	સૂત્ર	સંતોષકારક પ્રમાણ
Current Ratio ચાલુ ગુણોત્તર	ચાલુ મિલકતો / ચાલુ દેવાં	2:1
Liquid Ratio પ્રવાહી ગુણોત્તર	પ્રવાહી મિલકતો / પ્રવાહી દેવાં અથવા: (ચાલુ મિલકતો − આખર સ્ટોક) / (ચાલુ દેવાં − બેંક ઓવરડ્રાફ્ટ) (જૂના ચૅપ્ટરાઈઝેશન મુજબ) (ચાલુ મિલકતો − આખર સ્ટોક) / ચાલુ દેવાં (નવા ચૅપ્ટરાઈઝેશન મુજબ)	1:1
Quick Ratio ઝડપી ગુણોત્તર /  એસીડ ટેસ્ટ ગુણોત્તર	ઝડપી મિલકતો / ઝડપી દેવાં જ્યાં, ઝડપી મિલકતો = ચાલુ મિલકતો − આખર સ્ટોક – દેવાદારો ઝડપી દેવાં = ચાલુ દેવાં − બેંક ઓવરડ્રાફ્ટ – લેણદારો (જૂના ચૅપ્ટરાઈઝેશન) અથવા માત્ર ચાલુ દેવાં (નવા ચૅપ્ટરાઈઝેશન)	1:1

---

📙 2. નફાકારકતા ગુણોત્તર (Profitability Ratios)

કંપની કેટલી અસરકારક રીતે નફો ઉભો કરે છે તે દર્શાવે છે.

ગુણોત્તર	સૂત્ર	દર્શાવે છે
Gross Profit Ratio કાચા નફાનો ગુણોત્તર	(કાચો નફો / ચોખ્ખું વેચાણ) × 100	માલના ખર્ચ પછી વધતો નફો
Net Profit Ratio ચોખ્ખા નફાનો ગુણોત્તર	ચોખ્ખું નફો (B) / ચોખ્ખું વેચાણ × 100 (અસાધારણ આવક અને ખર્ચને કાઢી નાખીને)	કુલ નફાકારકતા
Operating Profit Ratio સંચાલન ખર્ચ ગુણોત્તર	(સંચાલકીય ખર્ચ + માલવેચાણની પડતર / ચોખ્ખું વેચાણ) × 100 (જ્યાં સંચાલકીય ખર્ચમાં નાણાંકીય ખર્ચ સમાવિષ્ટ નથી)	સંચાલનની અસરકારકતા
રોકાયેલી મૂડી પર વળતર દર	(ચોખ્ખો નફો - A / મૂડી રોકાણ) × 100	કુલ મૂડી પર વળતર
ઈ. શેરહોલ્ડરના ભંડોળ પર વળતર દર	(ચોખ્ખો નફો - B / શેરહોલ્ડરના ભંડોળો) × 100	શેરહોલ્ડર્સને વળતર
શેરહોલ્ડરના ભંડોળ પર વળતર દર	(ચોખ્ખો નફો - C / ઈ. શેરહોલ્ડરના ભંડોળો) × 100	ઇક્વિટી હોલ્ડર્સ માટે વળતર
ઇક્વિટી શેરમૂડી પર વળતર દર	(ચો. નફો – C / ઇક્વિટી શેરમૂડી) × 100	શેરહોલ્ડરો માટે વળતર
શેરદીઠ કમાણી	(ચો. નફો – C) / ઇક્વિટી શેરોની સંખ્યા	દરેક શેર પર નફો

---

📗 3. મૂડી માળખાના ગુણોત્તર (Leverage or Solvency Ratios)

લાંબાગાળાના દેવાં ચુકવવાની ક્ષમતા દર્શાવે છે.

ગુણોત્તર	સૂત્ર	ઉપયોગ
Proprietary Ratio માલિકી ગુણોત્તર	માલિકીના ભંડોળો/ કુલ વાસ્તવિક મિલકતો (માલિકીના ભંડોળો = ઇક્વિટી +પ્રેફ.. શેરમૂડી + અનામતો– અવાસ્તવિક મિલકતો)	માલિકની અસ્કયામતનો પ્રમાણ
Debt-Equity Ratio દેવાં-ઇક્વિટી ગુણોત્તર	લાંબા ગાળાના દેવાં / માલિકીના ભંડોળ  (જ્યાં લાંબા ગાળાના દેવાં = ડિબેન્ચર + બેંક લોન)	નાણાકીય લિવરેજ
Interest Coverage Ratio વ્યાજ આવરણ ગુણોત્તર	ચોખ્ખો નફો - A / વ્યાજ ખર્ચ	વ્યાજ ચૂકવવાની ક્ષમતા

---

📒 4. કાર્યક્ષમતા / પ્રવુત્તિના ગુણોત્તર (Efficiency or Activity Ratios)

કંપની કેટલી સારી રીતે પોતાની મિલકતોનો ઉપયોગ કરે છે તે દર્શાવે છે.

ગુણોત્તર	સૂત્ર	શું માપે છે
Stock Turnover Ratio સ્ટોક ઉથલો	વે.મા. પડતર / સરેરાશ સ્ટોક	સ્ટોકની ગતિશીલતા
Debtors Turnover Ratio દેવાદાર ગુણોત્તર	(દેવાદારો + લેણીહુંડી) / ઉધાર વેચાણ × વર્ષના દિવસો	રસીદ મેળવવાની ઝડપ
Creditors Turnover Ratio લેણદાર ગુણોત્તર	(લેણદારો + દેવીહુંડી) / ઉધાર ખરીદી × વર્ષના દિવસો	પુરવઠાકર્તાને ચૂકવણીની ઝડપ
Asset Turnover Ratio મિલકત ઉથલાનો દર	ચોખ્ખું વેચાણ / કુલ મિલકતો	મિલકતો પરથી આવક
Working Capital Turnover કાર્યશીલ મૂડી ઉથલો	ચોખ્ખું વેચાણ / કાર્યશીલ	કાર્યકારી મૂડીથી વેચાણ

---