માલની માલિકીની ફેરબદલીના નિયમો

ઈતિહાસ: અહી માલની માલિકી અને માલનો કબજો બંને શબ્દો અલગ અલગ છે. મળી માલની માલિકી એટલે Goods Ownership અને  માલનો કબજો Goods possession થાય છે. હાલમાં Property and Land Acquisition Act આવી ચુક્યો છે.જે અંતર્ગત તમે કોઈ બિલ્ડર પાસેથી મકાન રાખ્યું હોય અને નિશ્ચિત કરેલ સમયમાં અથવા ૨૪ મહિના બંનેમાંથી જે ઓછુ હોય તેના પહેલા બિલ્ડરે Ownership ની સાથેસાથે possession પણ આપી દેવું પડે જો કસુરવાર ઠરે તો ૧૪% લેખે વ્યાજ સહીતની રકમ માટે હાઇકોર્ટ મા અપીલ કરી શકેશે.

 

માલિકીના ફેરબદલીના નિયમો:

(અ) નિશ્ચિત કે મુકરર માલની ફેરબદલી:

૧. જયારે નિશ્ચિત કે મુકરર માલના વેચાણનો કરાર કર્યો હોય ત્યારે વેચાણ કરનાર પક્ષનો જે ઈરાદો હોય તે જ સમયે માલના માલિકીની ફેરબદલી ખરીદનારને મળશે. -કલમ : ૧૯(૧)

ઉદા. વેચનાર પોતાનો માલ રેલ્વે દ્વારા ખરીદનારે મોકલે છે. આ સંજોગોમાં વેચનારનો ઈરાદો એવો હોય કે જ્યાં સુધી ખરીદનાર માલની પુરેપુરી રકમ ના ચુકવે ત્યાં સુધી તેને માલની ખરી નકલ કે પાવતી આપવી નહિ. અહી વેચનારનો ઈરાદો એ છે કે પ્રથમ માલની પુરેપુરી રકમ વસુલ થાય ત્યારે પાવતી આપવી.

 

૨. જો માલ સોંપણીપાત્ર સ્થિતિમાં હોય(In a Deliverable state) અને આવા નિશ્ચિત કે મુકરર માલના વેચાણ અંગે બિનશરતી કરાર કર્યો હોય ત્યારે માલની માલિકી તુરંત જ ખરીદનારને મળે છે. -કલમ : ૨૦

કારણ કે અહી માલ પર બિનશરતી કરાર કર્યો છે અને તેના માટે માલના રૂપિયા તુરંત જ આપવા અથવા ડીલીવરી તુરંતજ લઇ લેવી તેવી કોઈ શરત નથી. આ પ્રકારના કરારમા માલના ખરીદનારને કરારન સમયે જ માલિકી પ્રાપ્ત થાય છે. પછી ભલે ને તે કરાર કિંમત કે ડીલીવરી મોકૂફ રાખે.

ઉદા. રમેશ દ્વારા ૧ સ્કુટર શોરૂમમાં પસંદ કરવામાં આવ્યું અને કરાર સમયે નક્કી કરેલી કિંમત ૧૫ દિવસ બાદ ચૂકવવાનું કબૂલ કર્યું. તો આવા સંજોગોમાં રમેશને તુરંતજ માલની માલિકીહક્ક પ્રાપ્ત થશે. પરંતુ તે ડીલીવરી લેતો નથી. અને કોઈ સંજોગોમાં શોરૂમમાં આગ લાગે અને સ્કુટર ને નુકશાન થાય તો રમેશને ભોગવવાનું થશે. કારણ કે રમેશે ડીલીવરી લીધી નથી અને સ્કુટર સોંપણીપાત્ર સ્થિતિમાં હતું.

૩.  જયારે માલ સોંપણીપાત્ર સ્થિતિમાં ન હોય તેવા નિશ્ચિત માલને સોંપણીપાત્ર સ્થિતિમાં લાવવા માટે વેચનાર કોઈ પ્રોસેસ કરવા બંધાયેલો હોય ત્યારે જ્યાં સુધી માલ તૈયાર અથવા સોંપણીપાત્ર ન બને ત્યાંસુધી માલની માલિકીની ફેરબદલી થતી નથી. --કલમ : ૨૧

ઉદા. રમેશ દ્વારા ઇન્ટેલનું એસેમ્બલ કોમ્પુટરનું ખરીદવાનો કરાર માત્ર તેના બ્રોશર પરથી કર્યું. હવે જ્યાંસુધી કોમ્પુટરના છુટા ભાગોનું એસેમ્બલ કરીને windows 7 ke 10 Install કરવામાં ના આવે ત્યાંસુધી રમેશને કોમ્પુટરની માલિકીહક્ક મળવાનો નથી.

 

૪. જયારે માલ સોંપણીપાત્ર સ્થિતિમાં હોય એવા નિશ્ચિત માલ વેચાણનો કરાર કરાયો હોય, પરંતુ માલની કિંમત નક્કી કરવા ખરીદનારે કે તે માલની ગુણવત્તા, કસોટી કે તોલવાનું કે બીજું કોઈ કાર્ય કરવાનું નક્કી કર્યું હોઉં ત્યારે આવા પ્રકારનું કાર્ય થયા બાદ જ ખરીદનારને માલની માલિકીની ફેરબદલી થશે. કલમ : ૨૨

 ઉદા. બેન્કરે ગીરો મકાન જાહેરમાં બોલી કરીને વેચવા માટે નીકળ્યું છે. રમેશ દ્વારા મકાનની બોલી બોલવા રૂ. ૧૦,૦૦૦ ડી.ડી. મોકલવામાં આવ્યો. રમેશને લાગ્યુ કે મકાનની Base Price 15,00,000 વધુ છે. આથી તેને મકાન ખરીદવાનું ટાળ્યું છે. તો અ સંજોગોમાં બીડર રમેશને મકાન સોંપી શકશે નહિ. 

 

(બ) અનિશ્ચિત કે બિનમુકરર માલની ફેરબદલી:

૧. જયારે અનિશ્ચિત માલના વેચાણનો કરાર કર્યો હોય ત્યારે જ્યાં સુધી માલ નિશ્ચિત ન થાય ત્યાં સુધી ખરીદનારની તરફેણમાં માલની માલિકીની ફેરબદલી થતી નથી. -કલમ : ૧૮

ઉદા. રમેશ દ્વારા ૫ ટન કોઈ એક મિલમાંથી ઘઉં/ચોખા ખરીદવાનો કરાર કરવામાં આવ્યો અહી માલની જાત કે પ્રકાર સુદ્ધા નક્કી કર્યું નથી જેમકે બાસમતી ચોખા કે દેહરાદુન ચોખા. આમ જ્યાં સુધી માલને Identified કરવામાં ના આવે ત્યાં સુધી માલની માલિકીની ફેરબદલી થતી નથી

૨. જયારે અનિશ્ચિત કે ભવિષ્યના માલને વર્ણનથી વેચવાનો કરાર કરવામાં આવ્યો હોય ત્યારે -કલમ : ૨૩(૧)

 

(ક) નિકાલ કરવાનો હક્ક અનામત (Reservation Right of Disposal) :

જયારે માલ વેચવાના કરારમાં એવી શરત હોય કે જ્યાં સુધી ખરીદનાર તરફથી માલની કિંમત પેટે પુરેપુરા નાણા વસુલ ન થાય ત્યાં સુધી માલ નો નિકાલ એટલે કે ડીલીવરી આપવી નહિ. અહી કહેવાશે કે માલ વેચનારે માલ નિકાલ કરવાનો અધિકાર પોતે પોતાની પાસે રાખી મુક્યો છે.

કાયદાની કલમ ૨૫ ની જોગવાઈ નીચે મુજબ છે.

-     શરત નં ૧ નિશ્ચિત માલ વેચાણનો કરાર થયેલો હોવો જોઈએ.

-     શરત નં ૨ અમુક શરતોનું પાલન ન થાય ત્યાં સુધી માલનો નિકાલ કરવાનો હક્ક અનામત રાખી શકે છે.